Kategori: Opinione

,,Pakicat etnike në Serbi e Kosovë si ura lidhëse”

 

Me një qasje dhe mendësi të civilizuar dhe integruese, pikërisht pakicat etnike në shtetet respektive — ajo shqiptare në Serbi dhe ajo serbe në Kosovë — do të mund të luanin rolin e urave lidhëse dhe të mirëkuptimit për paqe të qëndrueshme aq shumë të nevojshme për të dyja vendet.

 

Krijimi i kombeve në Ballkan shpërfaq ideologjikisht një kombinim me elemente të botëkuptimit francez (kombit shtetëror) dhe atij gjerman (kombit kulturor) për shtetin, pra një përzierje të idesë franceze të shtetit nacional dhe kombit kulturor gjerman sipas Johann G. von Herder. Ky kombinim në këtë pjesë të Evropës ende vazhdon të ushqejë antagonizmat në rrafshin e krijimit dhe konsolidimit të shteteve e të identiteteve përkatëse kombëtare, të cilat janë të përcjellura me përçarje mes atyre „të lidhur me tokën e atdheut” dhe tek-tuk ndonjë „kozmopoliti”.

Kur në vitin 1989 regjimet komuniste në Evropën Lindore dhe Juglindore gjendeshin në fund të „procesit vetëshkatërrimtar”, demokracitë evroperëndimore ishin të befasuara nga kjo kthesë e beftë dhe e papritur dhe aq më pak të përgatitura për veprime të shpejta. Me kalimin e kohës, shumë vende ish-komuniste arritën suksesshëm realizimin e reformave politike e ekonomike të cilat edhe shpien në anëtarësime si në Bashkim Evropian e NATO. Përkundrazi, për më shumë se tri dekada pas cezurës së vititi 1989, marrëdhëniet mes Serbisë dhe Kosovës, dy ish-njësi federative jugosllave, vazhdojnë të zotërohen nga një gjendje e turbullt e cila tani i ngjason një përzgjatjeje të një lloji të veçantë të një ,,Lufte të Ftohtë”. Në të dy vendet, konsolidimi strukturor (kushtetuta, organizimi i shtetit), ai reprezentativ (partitë, shoqatat), si dhe procesi afatgjatë i konsolidimit civilo-kulturor vazhdojnë të ngelin nën hijen e mosnjohjes së ndërsjellë dhe marrëdhënieve të tendosura fqinjësore. Kështu, Kosova, e përmes kësaj në mënyrë implicite edhe vet Serbia, mbetën edhe më tej në një paqartësi rreth së ardhmes së tyre si shtete që një ditë aspirojnë finalitetin post-komunist përmes anëtarësimit vetanak edhe në Bashkimin Evropian. Në këtë vorbull, testet lakmus të (mos)  konsolidimit demokratik në të dy vendet shpërfaqet të jenë pakicat etnike në shtetet respektive, ajo shqiptare në Serbi, dhe ajo serbe në Kosovë.

Përderisa në Kosovë, në rastin e komuniteteve pakicë në përgjithësi, e posaçërisht atij serb në veçanti, është aplikuar një inxhiniering politiko-juridik i pashembullt në Evropë e përtej (p.sh. vendet e garantuara në parlament, shumica e dyfishtë përkitazi me vendime kyçe si dhe të drejta gjithëpërfshirëse), në Serbi vazhdon të mbetet i pamohueshëm fakti se qeveritë serbe edhe pas rrëzimit të regjimit të Slobodan Milošević-it nuk janë distancuar deri më sot nga politika serbomadhe, së fundi e shpërfaqur nën petkun e të ashtuquajturës ,,Bota Serbe”. Njëkohësisht, një shumicë dërrmuese e serbëve, bashkë me udhëheqësitë e tyre politike, vazhdojnë me mitet për dhe përreth Kosovës, sipas të cilave „të tjerët” kanë shkaktuar padrejtësi dhe kështu vazhdojnë kultivimin e vetpërfytyrimit se serbët gjithandej janë viktima të së kaluarës dhe të tashmes. Politika të këtilla të prekura nga sindromi i pseudologia fantastica, e të përcjellura nga mendësi tradicionale mitike ballkanase, vazhdojnë të pamundësojnë integrimin dhe trajtimin e barabartë të shqiptarëve etnik, gjeografikisht të koncentruar në tri komunat jugore në Serbi, Preshevë, Bujanoc e Medvexhë.

Tanimë për më shumë se një dekadë, Serbia dhe Kosova negociojnë e bisedojnë në Bruksel për të ardhmen e marrëdhënieve mes veti. Me një qasje dhe mendësi të civilizuar dhe integruese, pikërisht pakicat etnike në shtetet respektive, ajo shqiptare në Serbi dhe ajo serbe në Kosovë, do të mund të luanin rolin e urave lidhëse dhe të mirëkuptimit për paqe të qëndrueshme aq shumë të nevojshme për të dyja vendet. Që kjo të mund të ndodhë, palët negociuese do të duhej të mos harronin se krahas parimit të sovranitetit ndërvarësia mes shoqërive është tipari kyç i sistemit modern ndërkombëtar dhe kohës në të cilën jetojmë.

Përvoja dëshmon gjithandej që vetëm demokracia konsociacionale nuk mjafton, e aq më pak garanton dhe rezulton me shoqëri të integruara. Në fakt, në rastin e Kosovës, partia ,,Lista Serbe” ilustron se si, në kundërshtim me filozofinë demokratike konsociacionale të kooperimit të elitave, aplikohet suksesshëm formula etnike divide et impera dhe përmes saj ndahet pushteti dhe arrihet dominanca mbi klientelën përkatëse etnike. Në fund të fundit, vetëm një kulturë politike ku është i pranishëm vullneti për barazi, ku shumica heq dorë nga dominimi mbi pakicën dhe, në kuptimin e modelit të dialogut mbi bazën e njohjes, shumica i del pakicës përballë jo si superiore po si e barabartë mund të ofrojë suksesin e një sistemi demokratik konsociacional. Pyetja është se sa janë Serbia dhe Kosova të pjekura politikisht dhe kulturalisht që në njërën anë të jetësojnë shtete dhe shoqëri në të cilat dominon vullneti për barazi mes shumicave dhe pakicave etnike në vendet respektive dhe, në anën tjetër, që përmes dialogut mbi bazën e njohjes së ndërsjellë si të barabartë të arrijnë paqe mes veti?

Posaçërisht marrëdhëniet mes Serbisë dhe Kosovës karakterizohen nga një moral i dyfishtë, fenomen i cili karakterizon edhe shumë lëvizje nacionaliste gjithandej nëpër botë. Kështu, në rastin konkret, të drejtat që kërkohen për serbët në Kosovë u mohohen shqiptarëve që jetojnë në Serbi siç është rasti p. sh. me vetëqeverisjen në nivel komunal e të drejtat në përfaqësim proporcional në vendimmarrje dhe punësim. Një qasje reciproke e balancuar do të mund të ofronte mundësi forcimi e afrimi, e jo dobësimi e ndarje, mes njerëzve dhe raporteve ndërshtetërore si në marrëdhëniet mes Serbisë e Kosovës ashtu edhe në Ballkan e përtej në përgjithësi. Kështu, edhe Serbia edhe Kosova do të duhej që të vendosnin interesin e njerëzve përpara çështjeve territoriale e atyre se cila palë arrinë të demonstrojë më shumë dominancë kundruall palës tjetër.

Duke i dhënë përparësi çështjeve thelbësore në marrëdhëniet e tendosura mes Serbisë dhe Kosovës, siç janë drejtësia tranzicionale, zbardhja e fatit të personave të pagjetur, mundësimin e drejtësisë për të mbijetuarit e dhunës seksuale, respektimit të të drejtave pronësore dhe kulturore, si dhe pranimit të parimit bazë të reciprocitetit përkitazi me të drejtat e komunitetit serb në Kosovë dhe atij shqiptar në Serbi, do të mund të hapej rruga e pakthim drejt krijimit të një paqeje të qëndrueshme mes dy vendeve, që është njëkohësisht edhe parakusht për tejkalimin e trashëgimisë totalitare e të dhunshme drejt një finaliteti të synuar evropian. Si parim bazë për të udhëzuar më tej marrëveshjet e dialogut mes Kosovës e Serbisë, duhet të ketë reciprocitet mes të drejtave për serbët në Kosovë dhe shqiptarëve në Serbi. Kjo siguron edhe normalizimin e qëndrueshëm të marrëdhënieve si dhe rrit në mënyrë të njëtrajtëshme e reciproke të drejtat për komunitetet joshumicë në të dy vendet gjegjëse.

Dialogu mes Kosovës dhe Serbisë ishte menduar si një qasje shtesë për të arritur normalizimin mes dy vendeve, mirëpo ai ka ngecur kryesisht për shkak të shmangies së çështjes thelbësore, mosnjohjes reciproke mes Serbisë dhe Kosovës. Vetëm normalizimi i marrëdhënieve midis partnerëve të barabartë duke vendosur fatin e njerëzve në radhë të parë do të mund të shpie në një normalizim të qëndrueshëm paqësor në marrëdhëniet mes Kosovës e Serbisë. Palët duhet të jenë të gatshme të punojnë në drejtim të njohjes së ndërsjellë duke forcuar komunitetet pakicë në vendet e tyre si ura lidhëse. Kështu, edhe Serbia edhe Kosova nuk duhet marrë për bazë modelet e nacionalizmave përçarës, por ato integruese të cilat kanë për bazë vullnetin dhe kulturën politike për barazi duke demonstruar që shumica heq dorë nga dominimi mbi pakicën dhe, në kuptimin e modelit të dialogut mbi bazën e njohjes, shumica i del përballë pakicës jo si superiore po si e barabartë. E për t’u arritur kjo edhe Bashkimi Evropian, në cilësinë e lehtësuesit të dialogut, duhet ndihmuar më me vendosmëri Serbinë, duke folur që të gjithë me një zë të qartë e jo shumëkuptimor sidomos në çështjen e njohjes së sovranitetit, të drejtës për të ekzistuar, të Kosovës.

 

Për autorin: Dr. Arben Hajrullahu është profesor i shkencës politike në Universitetin e Prishtinës dhe Udhëheqës i Qendrës për Kurajo Politike (CPC). Ai mund të kontaktohet në: arben.hajrullahu@uni-pr.edu  apo Twitter: @ArbenHajrullahu

Shënim: Pikëpamjet, mendimet dhe opinionet e shprehura në këtë tekst janë ekskluzivisht të autorit dhe jo domosdoshmërisht të New Perspektivës.

Pakicat etnike në Serbi e Kosovë si ura lidhëse

Ese: Faktorët me ndikim në përformancën e dobët të nxënësve nga Kosova në testin PISA

Për çdo të tretin vit që nga viti 2000, Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) mban testin Program for International Student Assessment (PISA) për të vlerësuar nivelin e njohurive tek nxënësit 15 vjeçar në lexim, matematikë dhe shkencë. Këtij testi i nënshtrohen nxënësit e përzgjedhur në mënyrë të rastësishme nga më shumë se 70 shtete. PISA konsiderohet si burim kryesor i informacionit për të filluar ndryshimin e politikave në të gjitha sistemet arsimore (OECD, 2009; Carvalho, 2012). Këtu përfshihet edhe ai i Kosovës, shtet ky që mori pjesë në vlerësim për herë të parë në vitin 2015 duke u renditur në pozitën e tretë me përformancën më të dobët. Në po të njejtën pozitë është renditur edhe në vitin 2018. Edhe pse Kosova ka kaluar nëpër reforma të vazhdueshme arsimore që nga viti 2001, në mënyrë që të jetë në të njëjtin hap me inovacionet arsimore evropiane (Rrustemi & Atanasoska, 2020), duket se ato nuk kanë rezultuar me suksesin e pritur. Kjo për faktin se gjendja e rëndë e sistemit arsimor varet edhe nga faktorë të tjerë. Politizimi i këtij sistemi, standardi i ulët për mësimdhënësit dhe motivimi i ulët tek nxënësit, janë disa prej faktorëve kryesor që ndikojnë në përformancën e dobët akademike.

Përkufizimi i korrupsionit në arsim përfshin keqpërdorimin e autoritetit për përfitime personale dhe materiale (Heyeneman, 2004). Ky fenomen ndikon thellësisht në mënyrë direkte dhe indirekte në psikikën e njerëzve, veçanërisht të studentëve, duke krijuar një ndjenjë mosbesimi në sistem dhe duke ulur mirëqenien psikike si pasojë e mospërmbushjes së nevojave dhe dëshirave të tyre (Sharma & Paul, 2019). Po ashtu, i bën ata të besojnë që suksesi arrihet përmes keqpërdorimeve dhe jo përmes meritokracisë. Që nga pas lufta, në Kosovë janë bërë përpjekje për luftimin e këtij problemi etik e kulturor nga organizatat nderkombëtare dhe shoqëria civile, megjithatë ai vazhdon të jetë pjesë e institucioneve shtetërore. Sa i përket institucioneve të arsimit, tri çështje të mëdha brenda tyre janë e drejta, cilësia dhe barazia (Osipian, 2008). Korrupsioni ka ndikim në secilën prej tyre (Osipian, 2008). Nuk janë të pakta rastet ku është diskutuar në mediat kosovare për këmbimin e notës me para, shfrytëzimin seksual të nxënësve apo punësimin përmes lidhjeve familjare dhe shoqërore. Nepotizmi si formë e korrupsionit, specifikisht në institucionet arsimore, sjell udhëheqës të padenjë dhe mësimdhënës të pakualifikuar.

Një studim nga Meroni dhe kolegët (2015) për ndikimin e shkathtësive të mësimdhënësve në arritjet e nxënësve të matura nga PISA, zbulon që kur këto shkathtësi merren parasysh, ato sqarojnë 14.2% të variancës në rezultatet në matematikë dhe 17.1% të variancës në rezultatet në lexim tek shtetet e OECD. Raporti i OECD (2016) për vlerësimin e vitit 2015 në PISA që kishte në fokus përformancën e mësimdhënësve, tregon se nxënësit përformuan më mirë në shkencë dhe lexim kur mësimdhënësit e tyre demonstruan idetë për çdo mësim, ndanë statusin e përformancës në shumicën e mësimeve, dhanë kritika për përmirësim, dhe treguan si të arrihen objektivat në shumicën e mësimeve. Nxënësit përformuan më mirë në matematikë kur mësimdhënësit shfaqën interes në secilin prej tyre, dhanë ndihmë shtesë në shumicën e mësimeve, shprehën opinionet e tyre, diskutuan me nxënësit dhe për pytjet që ata kishin (OECD, 2016). Arsimimi dhe përvoja e mësimdhënësve shpesh konsiderohen dy variablat kryesore që ndikojnë në arritjet e studentëve. Mirëpo, studimi nga Baumert et al. (2010) argumenton se mësimdhënësit të cilët posedojnë njohuri të forta pedagogjike janë vendimtarë në këto arritje. Në Kosovë vërehet mungesa e njohurive të tilla, madje edhe mashtrimi rreth atyre profesionale. Kjo e fundit është dukuri prezente edhe në Universitetin e Prishtinës “Hasan Prishtina” (UP) që është konsideruar si Universiteti i 713 më cilësor në botë nga databaza SCImango (2018). Sipas raportit të Organizatës për Rritjen e Cilësisë në Arsim (ORCA) (2020), 189 nga 479 profesorë në UP nuk kanë asnjë punim shkencor, 152 profesorë kanë publikuar 532 punime në revista të dyshimta dhe 55% (262 nga 479) e profesorëve nuk i justifikojnë titujt e tyre akademikë. Ekzistojnë edhe rastet kur ata angazhohen në më shumë se tre vende të punës, diçka kjo që mund të ndikoj thellësisht në përformancë. Një profesor që nuk është në gjendje të ndjek studentët dhe përmirësimin e tyre nuk mund të jetë efektiv (Rama, 2011). Duke marrë parasysh se një numër i konsiderueshëm i mësimdhënësve në nivele të ndryshme të arsimit dalin nga UP, ata mund të jenë produkt i profesorëve të tillë. Përveç kësaj, duke munguar përkushtimi i nevojshëm nga personat kompetentë dhe duke u ndjerë të lënë pas dore mund të ulet edhe motivimi i nxënësve.

Për arritjen e cilësisë në arsim preferohet të merren shembull shtetet të cilat veç kanë shënuar sukses në këtë sektor. Shumë faktorë, duke përfshirë këtu mësimdhënësit të arsimuar mirë, kontribuojnë në suksesin e Finlandës (Morgan & Hani, 2014). Nxënësit e këtij shteti kanë rezultate të larta ne testet internacionale, si PISA, edhe pse mësuesit kalojnë më pak kohë në shkolla se sa mësuesit në shumë shtete të tjera (Morgan & Hani, 2014). Edukatorët në Finlandë nuk besojnë se testimet e shpeshta apo kërkimi i llogaridhënies rrisin nivelin e të mësuarit te nxënësit (Sahlberg, 2012). Kjo i lejon mësuesit të udhëzojnë studentët të zbulojnë mënyrat e tyre për të përmbushur qëllimet kurrikulare pa frikë; për shumicën e studentëve, ky lloj mjedisi inkurajon krijimtarinë dhe përsosmërinë (Sahlberg, 2012). Për shkak se Finlanda nuk e konsideron të rëndësishëm testimin e standardizuar, nuk ka konkurrencë mes shkollave dhe kështu nuk ka stres të panevojshëm për studentët dhe mësuesit (Sahlberg, 2012). Karakteristikë tjetër sipas Sahlberg (2012) është përkujdesja ndaj individëve në fëmijërinë e hershme dhe matjet që identifikojnë problemet në të mësuar para fillimit të shkollës. Mirëpo, pa zgjidhjen e problemeve madhore të lartëcekura, përpjekjet përmes reformave në Kosovë për të arritur krijimin e sistemit arsimor si ky i Finlandës nuk kanë kuptim. Në këtë vend duhet të ndërmerren hapa për ndryshim rrënjësor duke filluar nga nivelet e larta shtetërore e deri tek shkollat.

Rezultatet në PISA kanë vërtetuar dy herë radhazi që në Kosovë ka shumë hapësirë për përmirësim. Prezenca e korrupsionit dhe formave të tij, mësimdhënësit me përformancë të dobët e motivimi në nivel të ulët tek nxënësit, kanë ndikuar që edhe ato përpjekje të cilat janë bërë për rregullim të gjendjes të mos kenë rezultate të kënaqshme. Aktualisht, më shumë se 78% e 15 vjeçarëve në Kosovë janë analfabet funksional (World Bank, 2020). Këta persona supozohet që në të ardhmen të kujdesen, të punojnë për këtë vend apo edhe të udhëheqin atë. Përmirësimi i gjendjes mund të ndodhë, mirëpo njëherë për njëherë duket larg.

Kërkesa Zogjani

Ky artikull është shkruar në kuadër të projektit ,,Drejt një arsimi më cilësor dhe gjithëpërfshirës në Kosovë” mbështetur nga Zyra Zviceriane për Bashkëpunim (SDC) dhe implementuar nga Qendra për Kurajo Politike. Përmbajtja e esesë është përgjegjësi e vetme e autores dhe nuk reflekton domosdoshmërisht pikëpamjet e donatorit.

 

Ese: JO ,,ne duhet”, PO ,,ne do të”

Shprehja që më së shumti dëgjohet të përdoret kur trajtohet çështja për një arsimim më cilësor në përgjithësi në Kosovë, është ,,ne duhet”. Me ,,ne duhet” i qasemi problemit në aspektin ideal, duke shprehur rekomandime e sugjerime të cilat synojnë të shpalosin rrugën që duhet ndjekur, në mënyrë që të arrihen ato rezultate që dëshirohen për t’i dhënë zgjidhje problemit. Duket sikur një përpjekje vetëm në teori për të evidentuar dukuritë negative që e ngulfasin arsimimin cilësor në shoqërinë tonë e që me rekomandimet e propozuara mbaron puna. Ka ardhur koha t’i qasemi sfidës për të arritur një arsimim më cilësor më konkretisht, hap pas hapi. Meqenëse arsimimi është zinxhir koherent që funksionon bashkërisht për të lëvizur ,,motorin e shoqërisë”, atëherë secili duhet t’ia fillojë nga vetja e vet.

Cilësia momentale që kemi në arsim është rrjedhojë e rrethanave shoqëroro politike si dhe (mos-) punës ndër vite të gjeneratave përgjatë historisë. Nuk është realist ai që pret që brenda një periudhe të shkurtër, të arrihet ai niveli i evoluimit të arsimit që do të ishte i kënaqshëm krahasuar me vendet e zhvilluara perëndimore. Po ashtu nuk mund të quhet optimizëm surreal arritja e atij niveli sepse referenca krahasuese e gjendjes që kemi nuk mund të bëhet me vendet që qëndrojnë edhe më dobët se sistemi i arsimit në Kosovë. Dhe po, mund të quhet i dështuar ai ose ajo që është dorëzuar në përpjekjet për ta çuar arsimin në piedestalin që e meriton. Nëse zbërthehet shoqëria nga më e përgjithshmja te ajo individualja, vërehet se është përgjegjësi individuale e gjithsecilit që punën e tij ta kryejë me përpikëri, duke mos bërë fare asnjë tolerim ndaj fenomenit të paaftësisë për hatër të nepotizmit apo klientelizmit, si dy dukuri erozive të një arsimimi më cilësor në vendin tonë. Prindi, që përfaqëson familjen, studenti që përfaqëson kuadrin dhe universiteti që përfaqëson tempullin e dijes do të jenë shtyllat kryesore që do të shqyrtohen në këtë minianalizë.

,,Asnjë prind nuk është i lumtur ta shohë fëmijën e tij të mjerë apo të frustruar. Kjo është arsyeja pse shumë prindër bëjnë gjithçka që munden për t’i mbrojtur fëmijët e tyre nga pengesat dhe dështimet. Gjithmonë mbrojtja e një fëmije nga shqetësimi dhe dështimi nuk është një ide e mirë.”

Ky është rekomandim i dalë nga një hulumtim i bërë prej ,,The Center for Parenting Education” në Shqipëri. Fenomeni ku studenti futet në provim dhe prindi i ndihmon në kopjim është tejet shqetësues në shoqërinë tonë. Shkak është siç duket një lloj keqkuptimi i marrëdhënies prind-fëmijë, ku shpesh bien të gjitha normat shoqërore dhe dalin në pah instinktet prindërore. Por pasojat janë enorme në përgatitjen intelektuale e profesionale të kuadrove që dalin prej sistemit arsimor. Ti si prind po kontribuon që fëmija yt nesër të mos i bëjë ballë konkurrencës së ashpër të tregut të punës dhe të mos jetë i shkathët për ta kryer punën e tij siç duhet në të ardhmen. Andaj, qasja do të duhej të ishte jo ,,ne duhet” por ,,ne do të” ndalojmë si prindër të bëjmë një gjë të tillë.

,,Sipas një anketimi të kryer me 1500 studentë të UP-së nga instituti “EdGuard”, rezulton se kopjimi vazhdon të jetë i pranishëm në UP. Të pyetur se ‘sa prej studentëve në fakultetin/departamentin tuaj mendoni se e përdorin kopjimin gjatë provimeve’, 27.14 % thonë një numër i madh i studentëve, 26.73 % thonë rreth gjysma e studentëve, 36.60 % thonë një numër i vogël i studentëve, 3.47 % thonë asnjë student, 1.50 % thonë të gjithë studentët dhe 4.56 % thonë se nuk e dinë.”

Të qenurit student/e është status që vjen një herë në jetë, dhe po e shfrytëzove në maksimum si fazë përgatitjeje për t’u bërë një profesionist i vërtetë i fushës që studion, do t’ia dalësh që punën ta shndërrosh në pasion në të ardhmen. Kopjimi gjatë provimeve të lë gjysmak në dije. Ndihmesa ndaj studentëve tjerë në provime bën që i pamerituari nesër të zë vendin e punës që ti e meriton. Andaj jo ,,ne duhet” por ,,ne do të” ndalojmë si studentë, nga sot e tutje, ta mbështesim këtë dukuri të shëmtuar pasojat e së cilës do t’i vuajnë gjenerata të tëra pas nesh.

Për më tepër anketimet e studentëve të UP-së tregojnë që:

,,një pjesë e madhe e profesorëve i testojnë studentët me të njëjtin test për disa afate radhazi dhe se një gjë e tillë vetëm sa e nxit kopjimin.”

Barra kryesore e përgjegjësisë së dështimit të sistemit arsimor në Kosovë është e mësuesve dhe profesorëve. Politikanëve bëjua sa të duash me gisht për fajin që mund ta kenë. Interes i tyre është vazhdimi i mandatit të pushtetit në zgjedhjet e radhës dhe nuk kanë shfaqur aspak ndjeshmëri në përmirësimin e gjendjes së mjerë në shumë aspekte në arsim. Ju takon profesorëve, dhe vetëm profesorëve, që të luftojnë me zero tolerancë ndaj dukurive të këqija, që të japin maksimumin nga vetja, që detyra e tyre e shenjtë të kryhet ashtu siç e do e mira e përgjithshme e shoqërisë. E kur jemi tek e mira e përgjithshme e shoqërisë, kuadri cilësor i denjë i prodhuar nga sistemi arsimor është alfa dhe omega e saj. Andaj, assesi ,,ne duhet” por ,,ne do të” rrisim nivelin e përgjegjësisë që të jemi profesorë ashtu siç i ka hije kësaj detyre. Ndryshimet nuk vijnë me fjalë por me vepra. Cilësia në arsim nuk rritet duke pritur nga të tjerët, por duke filluar nga vetja. Andaj JO ,,ne duhet”, e PO ,,ne do të”.

Ky artikull është shkruar në kuadër të projektit ,,Drejt një arsimi më cilësor dhe gjithëpërfshirës në Kosovë” mbështetur nga Zyra Zviceriane për Bashkëpunim (SDC) dhe implementuar nga Qendra për Kurajo Politike. Përmbajtja e esesë është përgjegjësi e vetme e autorit dhe nuk reflekton domosdoshmërisht pikëpamjet e donatorit.

 

Për autorin

Eris Jashari është student i vitit të dytë në Universitetin e Prishtinës, Fakulteti Filozofik, Departamenti i Shkencës Politike. Prej 2012 deri 2017 ai ka qenë pjesë e Policisë së Kosovës si zyrtar policor. Ka trajnime të kryera në fushën juridike me theks të veçantë në çështjet penale dhe është i diplomuar në Akademinë e Kosovës për Siguri Publike.

Ese: Mbi nevojën e organizimit studentor në shkollat e mesme

Në fjalorin e gjuhës shqipe, fjala student definohet: ,,Ai që ndjek mësimet në një shkollë të lartë”. Por, nëse kthehemi në histori, studenti nuk mund të përkufizohet vetëm në të riun i cili ndjek mësimet në një shkollë të lartë, kolegj apo universitet. Dhe këtu do ndalem te dy vende, Kosova dhe Shqipëria. Shqipëria ishte vend diktatorial për 46 vite, e kryesisht mendohet se në një vend që ka qenë në diktaturë, populli e ka të vështirë të revoltohet. Por, studentët atje e provuan të kundërtën. Në vitin 1990 ishte Lëvizja Studentore ajo që më anë të protestave sollën demokratizimin e Shqipërisë. Ndërsa në Kosovë, studentët ishin ata që prinë në protestat e ’68-ës, ’80-ës e ’97-ës, për arsim dhe kushte më të mira, në kohën kur atyre iu mohoheshin të drejtat elementare prej regjimeve të kohës. Studentët ishin katalizatori i ndryshimeve progresive po edhe në ballë të rezistencës kombëtare. Edhe pas 1999 studentët i kemi parë shumë herë të revoltuar, me aksione e protesta për të kërkuar arsim më cilësor, kundër degradimit të universitetit dhe për mirëqenien e vetë studentëve. Pra, në një mënyrë ata janë forca që sfidon status quo-në. E kjo ka emër: Organizim studentor.

Studentët e organizuar në lëvizje studentore tashmë shumëherë kanë treguar që janë zëri kritik në universitet e shoqëri. Për shembull, së fundi në fund të vitit 2013 dhe në fillim të vitit 2014 në Kosovë studentët e Universitetit të Prishtinës u ngritën në protesta kundër integritetit të munguar bazik gjithandej te shumë mësimdhënës dhe persona në pozita udhëheqëse brenda vet universitetit. Në Shqipëri në dhjetor të vitit 2018, mijëra studentë dolën në rrugët e Tiranës, për të kërkuar ulje të tarifave në shkollim, kushte më të mira jetese në konvikte dhe përfshirjë më të madhe të studentëve në proceset vendimmarrëse. Megjithëse jo të gjitha kërkesat u plotësuan, studentët treguan që ata duhet të jenë palë në të gjitha vendimet që i afekton ata dhe se zëri i tyre duhet të dëgjohet. Ata e dhanë një mësim demokracie.

Nuk është vetëm Arsimi i Lartë ai që ka nevojë për reforma. Arsimi në Kosovë në përgjithësi është në krizë. Shkollimi joadekuat që na ofrohet ne nxënësve të shkollave të mesme reflektohet edhe në Arsimin e Lartë. Shumë shpesh dështohet që shkolla e mesme t’i përgatitë nxënëxit për studime apo për tregun e punës. Rezultatet e testit PISA tregojnë se 66% e nxënësve 15 vjeçarë në Kosovë nuk dinë të lexojnë siç duhet. Kjo tregon se sa alarmante është gjendja.

Për të gjitha këto, gishti drejtohet kah ata (vendimmarrësit), kritikohen profesorët dhe mësuesit ndërsa pala e cila më së shumti ndikohet nga kjo gjendje e mjeruar e arsimit, pra nxënësit, janë të heshturit. Në Kosovë nuk ka një lëvizje të nxënësve të shkollave të mesme, gjithëpërfshirëse, e cila do të adresonte nevojat e nxënësve por edhe do të ishte pjesë e proceseve vendimmarrëse. Në shkollat e mesme ekzistojnë Këshillet Rinore të cilat më shumë janë për t’u dukur se shkollat përfshijnë nxënësit si strukturë në vete sesa të dëgjojnë në realitet zërin e tyre. Nga përvoja personale, duke qenë pjesë e Këshillit Rinor, nxënësit dëgjohen vetem deri në masën që nuk ndikon te stafi drejtues i shkollës dhe profesorët. Nxënësit ende shihen si ,,robotë” dhe se duhet t’iu binden fjalëve të tyre pa pasur të drejtë për të kritikuar, propozuar e për t’u përfshirë në procese vendimmarrëse. ,,Detyra jonë është të mësojmë, me të tjerat merren ata”! Kështu na është mësuar prej fillimit. Tani në pandemi është vërejtur edhe më shumë se sa e nevojshme është një lëvizje studentore në shkollat e mesme. Lidhur me skenarët e fillimit të vitit shkollor, vendosën Ministria dhe institucionet shëndetësore. Nxënësit asnjëherë nuk u pyetën se si duhet proceduar tutje, çfarë do të mund të përmirësohej në vitin shkollor 2020/21 duke u nisur nga përvoja tremujore me mësimin online që u zhvillua në gjysmën e parë të vitit 2020. Në shkollën ku unë vijoj mësimet, një peticion lidhur me atë se me cilin skenar sugjerojmë të fillojmë këtë vit, të cilën ne nxënësit planifikuam t’ia drejtojmë Ministrisë së Arsimit, ngjalli reagime të shumta nga stafi drejtues i shkollës dhe shumë profesorë. Meqë nuk ishin mësuar që nxënësit të ngrisnin zërin për çështjet që i prekin direkt ata, kjo u pa si një kundërvënie ndaj vetë profesorëve. Kur Këshilli Drejtues i shkollës foli, nxënësit u zmbrapsën. Mendësi provinciale e instaluar në shkollat tona, e me pasoja afatgjate për gjithë shoqërinë.

Por, organizimi studentor në shkollat e mesme nuk është diçka kozmike. Ka shembuj në rajon dhe botë, që nxënësit kanë lëvizje të tyre. Kjo pasi arsimi nuk mund të reformohet pa qenë edhe nxënësit pjesë e atij procesi. Mësim që politika kosovare kurrë nuk e mori. Në Maqedoninë e Veriut tashmë është themeluar Unioni i Nxënësve të Shkollave të Mesme, i cili funksionon gjithandej vendit. Sot atje nuk merren vendime për arsimin e mesëm pa u konsultuar me Unionin. Ata mbrojnë të drejtat e nxënësve, japin propozime, ngrisin zërin për reformat që duhet të ndodhin në arsim. Në zgjedhjet e fundit në Maqedoninë e Veriut ata hartuan një memorandum prej pesë pikave për reformat në arsim drejtuar partive politike që garuan në zgjedhje ndaj të cilave pika, duhet të zotoheshin se do ju përmbaheshin. Zëri i kësaj Lëvizjeje Studentore u dëgjua deri në Parlament. Në këtë mënyrë ata e kanë transformuar idenë e të qenurit nxënës.

Edhe Kosova ka nevojë për një Lëvizje Studentore të tillë në shkollat e mesme, ku nxënësit janë palë në procesin e reformimit të arsimit dhe jo spektatorë; ku zëri i tyre ka po aq peshë sa edhe i vendimmarrësve. Sidomos për një shtet në tranzicion siç është Kosova, është e nevojshme që edhe nxënësit të mësohen nga fillimi që të jenë zë kritik në shoqëri në mënyrë që në të ardhmen të jenë qytetarë të dinjitetshëm. Po aq urgjente sa janë reformat përmbajtësore në arsim duke filluar nga përmbajtja e plan-programeve mësimore, objektet shkollore, e deri tek ,,vetting” për profesorë, po aq e nevojshme është një Lëvizje Studentore në shkollat e mesme, nga nxënësit për nxënësit.

Ky artikull është shkruar në kuadër të projektit ,,Drejt një arsimi më cilësor dhe gjithëpërfshirës në Kosovë” mbështetur nga Zyra Zviceriane për Bashkëpunim (SDC) dhe implementuar nga Qendra për Kurajo Politike. Përmbajtja e esesë është përgjegjësi e vetme e autores dhe nuk reflekton domosdoshmërisht pikëpamjet e donatorit.

 

Për autoren

Armela Hajra është nxënëse në vitin e tretë në Gjimnazin ,,Frang Bardhi”, drejtimi i shkencave natyrore në Mitrovicë. Që nga mosha 13-vjeçare ajo ka marrë pjesë në trajnime të ndryshme, seminare dhe aktivitete brenda dhe jashtë vendit. Fushat në të cilat ajo është e interesuar janë të drejtat e njeriut, barazi gjinore dhe fuqizimi i të rinjve.

,,Zgjedhjet dhe njollat e zeza”

Arben Hajrullahu

 

Dramaturgu norvegjez do të mund t’i ndihmonte votuesit kosovarë se si të (mos-) votojnë dhe njëkohësisht të jenë në gjendje të ruajnë qetësinë shpirtërore dhe ndërgjegjjen me gjithë faktin e votës së dhënë. ,,Shoshite brendësinë e çdo qenie njerëzore – në secilin prej tyre do të gjeni të paktën një njollë të zezë që duhet mbuluar” (H. Ibsen 1828 – 1906, në ,,Shtyllat e Shoqërisë”). Injorimi dhe mospjesëmarrja në zgjedhje nuk do të duhej të ishte alternativa për të gjithë që jetojnë në apo jashtë Kosovës. Po si të vendoset për cilin ,,deklarimin politik” (M. Weber) në momentin e votimit? Edhe pse çdonjëri do të duhej të ishte i vetëdijshëm se të gjitha partitë tok me kandidatët/et e tyre janë duke i mbuluar ,,njollat e zeza”, një skicë orientuese se cili do të duhej të ishte kuti matës për (mos-) dhënien e votës do të duhej të ekzistonte. Kjo hartë orientuese se si të (mos-) votohet do të mund të ndihmonte në zgjedhjen optimale.

Kushdo e sado që fiton, që në ditën e parë në e me pushtet, do të konfrontohet me trashigiminë e mirë- apo keq-qeverisjeve paraprake. Pra, qeveria e re do të duhet të vazhdojë përpara me gjendjen që e trashëgon nga ato të mëparshmet. E si të vazhdohet? Cila do të ishte mënyra më e mirë dhe e realizueshme në situatën e dhënë? Në këtë pyetje ndodh edhe ndeshja e pikëpamjeve politike se çfarë e si, çfarë na qenka e ,,mirë” e çfarë e ,,keqe”, e para së gjithash si të ndahet kulaçi publik, buxheti. Cilatdo qofshin përgjigjet në këto pytje, votuesit kosovarë do të duhej pa emocione, aq sa është e mundur, e në mënyrë racionale të votonin për ato subjekte politike që në listat e tyre nuk shpërfaqin kandidatë që kanë pasur apo kanë rënë ndesh me drejtësinë dhe integritetin e etikën profesionale. Të tillë në skenën politike kosovare nuk ka me bollëk. Të gjithë individët dhe subjektet e tyre politike që kanë pamundësuar për vite e dekada zhvillimin e qëndrushëm ekonomik, shtetin e së drejtës dhe ligjor dhe në kohë zgjedhjesh janë gojëplot duke u çirrur me fraza për luftimin e korrupsionit dhe keq-qeversijes, nuk duhet votuar.

Njollat e zeza janë aq të shumta, saqë edhe të ishin votuesit të verbër nuk do të mund t’i mbulonin. Për më shumë, në mënyrë racionale këtë soj individësh dhe subjektesh politike që s’mund as të i’u mbulohen anët e errëta nuk do të duhej votuar madje as vet ata që kanë përfituar e janë duke përfituar në mënyre të paligjshme dhe të pandershme. Arsyeja do të ishte e thjeshtë: nëse vazhdohet në mënyrën e njëjtë të udhëheqjes si në vitet dhe dekadat e kaluara, atëherë edhe vetë përfituesit e paligjshëm dhe pandershëm s’do të mund të jetojnë gjatë në një sistem të pallogaritshëm e të rrezikuar nga ciklet vetëshkatërruese. Do të detyrohen të ikin, siç ikën e po ikin shumë edhe nga vet ato shtresa që kanë një mirëqenie relative ekonomike, të përvetësuar konform apo në kundërshtim me ligjin, me apo pa nder. E ikja, të themi duke ofruar ,,arsyetimin” sqarues se ,,s’kemi ku ti çojmë fëmijët në shkollë”, s’mund të ofroj ikje nga vet-vetja për askënd. Pushtetarët e rinj eventual, për shembull në rast të ballafaqimit me sistemin e drejtësisë, ish-udhëheqësve të deritanishëm do të duhej të i’u mundësojnë trajtim dinitoz, jo-hakmarrës dhe para së gjithash fer. Madje, të mbuluarve nga ,,njollat e zeza” duhet ofruar edhe shërbime profesionale psikologjike si të dyshuar për vuajtje nga ,,pseudologia fantastica”.

Individët dhe subjektet politike që pa ndërprerë përmendin Serbinë dhe raportet e komplikuara me të duke u munduar të arsyetohen për mosofrimin e mirë-qeverisjes dhe zgjidhjeve konkrete në fushat gjegjëse, nuk do të duhej ta meritonin votën e askujt, por as mohuesit e as (tentim-) coptuesit e shtetit nuk do të duhej ta meritonin votën. Vetëm dialogu, edhe me vet ato forca që e luftojnë, mohojnë, tentojnë ta coptojnë apo shkallmojnë Kosovën, dhe para së gjithash paralelisht me dialogun edhe ofrimi i zgjidhjeve për problemet konkrete do të mund të ishte alternativa drejt hapit të radhës. Po si do të mund të dialogohet, në çfarë baze? Empatia për palën tjetër do të mund të ndihmonte. Tentimi i kuptimit, jodomosdoshmërisht mirëkuptimit, i palës tjetër do të mund të ofronte hapin e parë se si të dialogohet në e për Kosovën. Nga një shembull ilustrues prej politikës së jashtme e asaj të brendshme do të ishin: Në rrafshin ndërkombëtar, e para së gjithash në rrafshin e dialogut me Serbinë, mendimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë i vitit 2010 lidhur me ligjshmërinë e shpalljes së pavarësisë së Kosovës vazhdon të mbetet një mundësi e pashfrytëzuar për forcimin e subjektivitetit shtetëror të Kosovës së mohuar e zhvatur, nga brenda e nga jashtë; Në rrafshin e zhvillimeve të brendshme mungesa e transparencës, llogaridhënies dhe përgjegjësisë për (mos-) veprimet duke ushtruar pozita me përgjegjësi publike vazhdojnë ta pamundësojnë në mënyrë kronike krijimin e çdo parakushti për më shumë zhvillim ekonomik dhe shtet funksional të së drejtës e ligjor.

Një analizë, hetim dhe gjykim objektiv e i drejtë se pse Kosova çdo ditë e më shumë është bërë e padëshirushme si për qytetarët e saj e po ashtu madje edhe për palët ndërkombëtare me qëndrim miqësor dhe mbështetës ndaj saj, do të duhej të ishte njëri nga veprimet e para të pushtetarëve të rinj. Kështu, vetëm dhe vetëm ato forca politike që ende sadopak kanë ngelur të paerrësuara plotësisht nga ,,njollat e zeza”, e që janë më bindëse se kanë dijen, vullnetin dhe guximin njerëzor e udhëheqës që ta trajtojnë të tashmen në funksion të orientimit për të ardhmen, e para së gjithash nuk shfaqin simptoma se do të jetojnë në e me të kaluarën përderisa nga ta pritet të mirë-qeverisin në të tashmen, duhet dhe do të meritonin për t’u votuar.

 

Një version i këtij shkrimi ishte botuar paraprakisht në ,,Dialogplus” më 31.08.2019

Ese: Sfidat në ngritjen e cilësisë së arsimit të lartë në Kosovë

Egzona Krasniqi

Arsimi i lartë në Kosovë po përballet me sfida të vazhdueshme të cilat po rezultojnë të jenë pengesë në ngritjen e cilësisë. Në këto sfida ta mund të përfshijmë mungesën e literaturës, numrin e lartë të studentëve si dhe mungesën e punës praktike si pjesë e programeve të studimit.

Mungesa e literaturës dhe/ose literatura joadekuate për lëndë të caktuara rezulton në uljen e cilësisë së studimeve, për vetë faktin se kjo i detyron studentët të mësojnë nga një dispensë, nga sllajdet e përgatitura nga profesorët ose edhe të marrin informacione të gatshme nga studentët e viteve të mëparshme. Shpeshherë te ne librat zëvendësohen me dispensa ose vetëm disa materiale relevante për lëndë, e fatkeqësisht kjo fare nuk të jep ndjesinë e studimeve serioze e të thelluara. Bazuar në një hulumtim të bërë në Preportr thuhet se nga 299 lëndë obligative të verfikuara në Universitetin e Prishtinës , rreth 73 prej tyre mësohen vetëm me dispensa, 44 kanë literaturë alternative dhe 174 kanë libra bazë. Kjo dukuri do të mund të redikutohej nëse profesorët do të ishin angazhuar më shumë në shkrimin e punimeve shkencore dhe librave akademikë, të cilët do t’i pasuronin bibliotekat e fakulteteve. Një alternativë tjetër që do i kontribuonte zgjidhjes së problemit të literaturës është edhe mundësia e të pasurit qasje në biblioteka elektronike dhe literaturë ndërkombëtare, gjë të cilën Universiteti i Prishtinës nuk e ofron.

Të jesh student në Kosovë pothuajse e ka humbur kuptimin, pasi studimet janë bërë trend e jo nevojë për zhvillim e profesionalizim. Numri i studentëve është shumë i lartë dhe ai është rritur vazhdimisht ndër vite. Siç konstatohet në një publikim nga Friedrich Ebert Stiftung, Analizë e sistemit arsimor në Kosovë nga 40,000 studentë në vitin 2004, ky numër është rritur në 122,000 studentë në vitin 2015. Për 100,000 banorë Kosova ka 6,669 studentë, gjë që përbën dyfishin e mesatares në Bashkimin Evropian. Kjo shifër është me të vërtëtë shqetësuese, pasi nuk është në proporcion me stafin akademik, infrastrukturën e të gjitha burimet e tjera të nevojshme. Si pasojë e kësaj arsimi i lartë në Kosovë po prodhon kuantitet e jo kualitet. Bazur në Planin Strategjik të Arsimit në Kosovë për vitin 2017-2021 thuhet që deri në vitin 2019 raporti Staf Akademik – Student duhet të jetë 1:40. Por, fatkeqësisht kjo ende nuk është realizuar dhe nuk duket askund në horizont. Një numër më i ulët i studentëve do krijonte mjedis më të favorshëm për mësimnxënie, po ashtu kjo do ofronte hapërsirë për të gjithë studentët në mënyrë që ata ti shprehnin dhe realizojnë kërkesat e tyre për t’u aftësuar dhe fituar kompetencat e nevojshme. Numri i studentëve mund të reduktohet me ngritjen e kritereve të pranimit në fakultete. Po ashtu edhe ngritja e numrit të stafit akademik do e zbehte problemin e numrit te lartë të studentëve.

Kosova vazhdon të mbetet një ndër vendet më të varfëra në rajon. Papunësia është faktori kyç që shkakton varfërinë. Shkaktar të papunësisë nuk janë veç faktorët ekonomikë e socialë, por edhe mungesa e kualifikimit dhe mospërshtatja e shkathtësive për punën e kërkuar.

Mungesa e praktikës si pjesë e programeve te studimit në Universitetin e Prishtinës vazhdon të mbetet problem të cilit nuk po i ofrohet zgjidhje. Në një hulumtim të realizuar nga Qendra për Arsim e Kosovës tregohet se si disa fokus grupe të studentëve janë pajtuar që puna praktike është e mangët, po ashtu edhe disa të intervistuar në cilësinë e profësorëve, gazetarëve dhe perfaqësues nga shoqëria civile thonë se aspektet praktike mungojnë në masë të madhe. Ndërkaq, mungesën e shkathtësive po e shohin si pengesë shumë të madhe edhe bizneset në Kosovë. Sipas një studimi të realizuar në 2017 nga Grupi i Bankës Botërore, Diagnoza e vendeve të punës në Kosovë mes faktorëve të punës, më kufizuesi është gjetja e punëtorëve me përvojë të mëhershme (36 për qind), disponueshmëria e fuqisë punëtore dhe ,,arsimi teknik dhe i specializuar dhe trajnimi” (22 për qind secili), ndërrimi i shpeshtë i vendeve të punës (21 për qind) dhe arsimi i përgjithshëm i punëtorëve (18 për qind).

Krahasuar me mundësitë e punës praktike që ofojnë vendet e zhvilluara, Kosova është  shumë prapa. Gjermania e ka të obliguar punën  praktike në shumë programe të studimit, përveç kësaj ajo ofron edhe mundësinë e studimeve duale. Vendosja në punë gjatë studimeve bëhet në koordinim me kompani të ndryshme, në mënyrë që studentët të mund të profesionalizohen dhe të përgatiten për tregun e  punës. Siç paraqitet në një studim të DAAD kjo u mundëson atyre që të familjarizohen më shumë edhe me punëdhënësit. Edhe pse Kosova ndoshta nuk ka kapacitete të mjaftueshme pët t‘i ofruar këto mundësi, të paktën mund të angazhohet në formimin e një numri më të madh të qendrave për këshillim, të cilat do mund t’i orientonin studentët  në gjetjen e punës praktike.

Të gjitha sfidat e përmendura më sipër kërkojnë kohë dhe kushte për t‘u zgjidhur. Buxheti i ulët që i ndahet arsimit të lartë, është faktor i rëndësishëm për mosrealizimin e kërkesave të përmendura më sipër. Siç paraqitet në një analizë të publikuar nga ,,Organizata për Rritjen e Cilësisë në Arsim – ORCA” në janar 2020, Transparenca dhe llogaridhënia në universitetet publike në Kosovë, buxheti i ndarë për Universitetin e Prishtinës si institucionit më i lartë i arsimit publik në Kosovë, për vitin 2019 kishte qenë rreth 34 milionë euro. Prej kësaj shume rreth 61 % shpenzohet vetëm për paga dhe meditje të profësorëve, ndërsa rreth 3. 3 milionë euro shpenzohen për mbinorma dhe bashkëpunëtorë të jashtëm. Ndërkaq me 3. 3 milionë euro, Universiteti i Prishtinës do të mund t’i punësonte 247 profesorë asistentë gjë që do të shënonte rritje prej 50% të stafit ekzistues akademik.

Nëse sistemi i arsimit në Kosovë vazhdon të funksionojë në mënyrë të njëjtë apo ngjashme si deri më tani, pasojat do të jenë të pakompensueshme dhe ato do të përcjellen në shumë gjenerata. Që tani do të duhet shumë kohë e energji që universitetet të rigjenerohen nga pasojat e shkaktuara nga mungesa e mbështetjes dhe keq-qeverisjet. Shoqëria civile në përgjithësi duhet të angazhohe maksimalisht, në mënyrë që kjo çështje ta ketë vëmendjen e opinionit publik dhe të gjitha organeve përgjegjëse. Mirëpo, megjithatë zgjidhja e problemeve dhe ngritja e cilësisë mbetet kryesisht, për të mos thënë eksluzivisht, në dorë të politikë-bërësve dhe të stafit akademik.

Ese: Gjendja në arsimin e lartë në Kosovë, me theks të veçantë në Universitetin e Prishtinës

Besmir Radoniqi

Kjo ese është ndarë në tre pjesë. Pjesa themelore e esesë është ajo e dyta, e cila ngërthen referenca nga studime të organizatave të shoqërisë civile mbi gjendjen e arsimit të lartë në Kosovë si dhe përvoja personale gjatë pesë vite studime (tre vite Bachelor Shkenca Politike dhe dy vite Master Integrime Evropiane dhe Administratë Publike). Në pjesën e tretë dhe të fundit konkludoj se vetëm nëpërmjet një qasje gjithëpërfshirëse dhe të sinqertë nga poshtë-lart dhe nga lart-poshtë në të njëjtën kohë, ku do të përfshiheshin studentët, stafi akademik, administrata, strukturat udhëheqëse të Universitetit, si dhe nëpërmjet politikave të mirëfillta mbi arsimin e lartë, Universiteti i Prishtinës (UP) do të mund të përparonte në ofrimin e mësimdhënies dhe kërkimit cilësor akademik si dy elementet kryesore të cilësisë së arsimit të lartë.

“Organizata të shoqërisë civile, profesionistë të fushës dhe komentues të ndryshëm që i kanë drejtuar ,,reflektorët” kah Universiteti i Prishtinës, kanë evidentuar një varg problemesh që lidhen me pandershmërinë akademike, plagjiarizmin dhe avancimet jomeritore” (CPC, 2019). Në një studim të organizatës ,,ADMOVERE”, që fushë kryesore të veprimit ka angazhimin për ndërtimin e një shoqërie demokratike, botuar në shtator të vitit 2018, vihen në pah një numër rastesh plagjiaturash nga stafi akademik i UP-së të raportuara në media (ADMOVERE, 2018). Në këtë studim janë paraqitur gjashtëmbëdhjetë raste të tilla, të cilat variojnë prej vjedhjes së disa faqeve të punimeve të autorëve vendas dhe të huaj, në vjedhjen e disa kapitujve e deri te vjedhja dhe përkthimi i tërësishëm i punimeve nga një gjuhë në tjetrën për t’i botuar më pas në revistat e huaja shkencore. Në të gjitha rastet stafi akademik ose ka heshtur ose ka mohuar akuzat, duke i cilësuar ato si shpifje dhe tendencioze për të dëmtuar imazhin dhe karrierën e tyre akademike. Fatkeqësisht, nga të gjitha rastet, të gjithë profesorët/eshat vazhdojnë ose kanë vazhduar punën deri në pensionim në UP. Në rastin më të mirë ata/ato janë suspenduar përkohësisht nga puna për t’u rikthyer më pas në detyrë.

Një problem shumë i madh që e ka përshkuar rrugën e UP-së, në veçanti në vitet pas luftës, është ndërhyrja e politikës në pavarësinë e saj. Për më tepër, politika ka instrumentalizuar edhe organizatat studentore për qëllime politike (CPC, 2019). Në fakt roli dhe qëllimi kryesor dhe i vetëm i këtyre organizatave do të duhej të ishte mbrojtja dhe promovimi i të drejtave të studentëve. Përkundrazi, ato janë vetëm dorë e zgjatur e partive politike si mjete për të ndërhyrë në punët e UP-së. Prandaj, Parlamenti Studentor shpeshherë pasqyron fuqinë e partive politike në mesin e studentëve. Gjatë pesë viteve të studimeve, në dy palë zgjedhje studentore, kam ushtruar të drejtën e votimit. Nga këto dy përvoja mund të veçoj se diskutime të shpeshta mes studentëve kanë qenë në lidhje me çështjen se cila organizatë studentore është e lidhur dhe mbron interesat e cilës parti politike. Fitorja e një x organizate studentore shpeshherë është pasqyruar si fitore e një partie të caktuar politike në fakultetin gjegjës.

Sa i përket administratës, orari i punës me palë është i shkurtër. Katër orë në ditë, duke mos përfshirë këtu ditën e enjte në të cilën nuk punohet me palë, janë të pamjaftueshme për nevojat e studentëve. Një problem tjetër është edhe mosofrimi i përkthimit në gjuhën angleze të transkriptave të notave, p.sh. siç ndodh në Fakultetin Filozofik. Administrata siguron për studentin/en transkriptën në gjuhën shqipe dhe pastaj studenti/ja duhet ta dërgojë atë tek një zyrtar i administratës, i cili në mënyrë vullnetare i përkthen ato. E gjithë kjo përcillet me një varg procedurash të lodhshme burokratike lidhur me nënshkrimin dhe vulosjen e transkriptës. Kjo për shkak se transkripta duhet të nënshkruhet nga Referenti/ja, Sekretari/ja e Fakultetit, Dekani dhe në fund të protokollohet. Shpeshherë më janë dashur tri ditë për t’i përfunduar këto procedura dhe për ta kompletuar transkriptën në gjuhën angleze.

Një problem tjetër shumë i diskutuar nga qarqe akademike, por edhe në opinionin publik është shqetësimi lidhur me disbalancin mes numrit të studentëve të pranuar në UP dhe kërkesave të tregut. Shpeshherë kemi dëgjuar se tregu i punës nuk ka nevojë për x numër të juristëve, apo y numër të ekonomistëve. Prandaj, UP duhet ta adresojë këtë problem duke i dhënë më shumë përparësi drejtimeve deficitare për të cilat kërkesa e tregut të punës është më e madhe.

Sa i përket infrastrukturës duhet potencuar se ka godina moderne të fakulteteve, si p.sh. Fakulteti Filozofik apo Fakulteti i Edukimit. Por, në të njëjtën kohë ka edhe godina shumë të vjetra dhe të parenovuara për një kohë të gjatë, si p.sh Fakulteti Teknik, Fakulteti Ekonomik apo Fakulteti Juridik.

Mund të konkludoj se vetëm nëpërmjet funksionalizimit të mekanizmave të thirrjes në përgjegjësi të profesorëve/eshave të akuzuar për plagjiaturë UP mund të garantojë integritetin akademik. Suspendimi dhe përjashtimi i tyre nga puna do të shërbente si shembull për të gjitha gjeneratat e ardhshme në lidhje me integritetin akademik. Organizatat studentore duhet të pavarësohen nga ndikimi politik dhe të jenë mbrojtëse të njëmendëta të të drejtave dhe interesave të studentëve. Ato duhet të avokojnë për arsim më cilësor, kushte më të mira infrastrukturore, e deri te çështje më të vogla si përshtatja e orarit të ligjëratave dhe provimeve me kërkesat e studentëve, duke u bërë kështu një ,,urë lidhëse” mes studentëve dhe profesorëve/eshave me interesat e studentëve, e jo të merren me çështje politike. Përfundimisht një reformë në administratën e UP-së dhe të fakulteteve në veçanti është më se e nevojshme. Në thelb të kësaj reforme do të duhej të ishin parimet e efiçiencës dhe ekonomizimit. Kërkesa e tregut të punës dhe oferta e UP-së duhet të drejtëpeshohen. UP duhet të promovojë më shumë drejtimet deficitare. Të gjitha këto do të mund të arriheshin vetëm nëpërmjet një qasje gjithëpërfshirëse dhe të sinqertë nga poshtë-lart dhe nga lart-poshtë në të njëjtën kohë, ku do të përfshiheshin studentët, stafi akademik, administrata, strukturat udhëheqëse të UP-së dhe vetëm nëpërmjet politikave të mirëfillta mbi arsimin e lartë me anë të të cilave UP do të mund të përparonte në ofrimin e mësimdhënies dhe kërkimit cilësor akademik si dy elementet kryesore të cilësisë së arsimit të lartë.

Ese: Ndryshimet progresive si formë e përshtatshme për reforma

Erleta Rrmoku

Arsimi i lartë është një nga komponentët kryesor për të shtyrë përpara ndryshimet shoqërore ekonomike e politike në një vend në tranzicion siç është Kosova. Rikonsolidimi i sistemit arsimor në periudhën e pasluftës ka rritur numrin e vendeve të punës dhe gjegjësisht edhe atë të punonjësve profesionalë duke ndikuar në përmirësimin e jetës shoqërore dhe ekonomike. Gjatë kësaj periudhe, si gjithë sferat tjera, edhe arsimi i lartë është sfiduar në cilësinë, efektshmërinë dhe profesionalizmin e tij. Studimet universitare janë përballur me kritika rreth paaftësisë së institucioneve për të siguruar cilësi dhe korrektësi në këtë aspekt.

Politikëbërja duhet të fokusohet më shumë në drejtim të planifikimit dhe përshtatjes së arsimit të lartë me sistemin parauniversitar dhe këtë mund ta bëjë në shumë mënyra konkrete. Duhet pasur parasysh se një ndër shqetësimet kryesore të studentëve gjatë dhe pas studimeve është gjetja e një pune në përputhje me aftësitë e fituara gjatë studimeve. Në drejtimet e shkencave shoqërore, numri i lartë i studentëve dhe pamjaftueshmëria e vendeve të punës për këto drejtime, ua vështërson të diplomuarëve ushtrimin e profesionit në të cilin janë profilizuar. Si rezultat i mos-balancit mes fuqisë punëtore të kualifikuar dhe tregut të punës, të rinj me kualifikime universitare mbesin të papunë ose detyrohen të punësohen jashtë profesionit tyre. Si përgjigje ndaj kësaj situate, politkat udhëheqëse mund të krijojnë një skemë të detajuar për orientim të studentëve në fusha më pak të eksploruara dhe me shumë të nevojshme për tregun e punës. Plane të tilla të mirëmenduara mund të zhvillohen në dy drejtime: të nxitet zhvillimi i fushave të reja të studimit dhe të krijohen vende të punës për ato kuadro të cilat aftësohen në drejtime specifike p.sh. në mjekësi, teknologji apo industri.

Megjithatë, do të ishte mangësi nëse do ta reduktoja këtë çështje vetëm në aspektin instutucional e politikbërës, sado i rëndësishëm të jetë ky. Fokusimi i tepërt në çështjet e reformave politike dhe pritshmëritë ndaj këtyre reformave, ka larguar vëmendjen e publikut nga situatat shqetësuese me të cilat ballafaqohen akterët e arsimit të lartë e të cilat veçse janë shëndruar në përditshmëri dhe fatkeqësisht merren si të mirëqena. Pra, në vend se të presim të ndodhë një progres revolucionar në institucionet tona universitare, gjë e cila nuk pritet të ndodhë së shpejti, duhet të përpiqemi që nga vetë brenda institucioneve të punojmë në eliminimin e fenomeneve negative të cilat ulin cilësinë e punës së profesorëve e stafit administrativ dhe cilësinë e mësimnxënies nga ana e studentëve.

Në këtë kontekst, do të duhej një analizë sociologjike më e detajuar ndaj studentëve për të vlerësuar raportin që ata kanë me studimet e tyre në përgjithësi, dhe me profesorët në veçanti. Nëse nisemi nga kjo e fundit, raporti student dhe profesorë, do të thoja se ekziston një keqkuptim në mënyrën se si duhet ndërtuar ky raport. Ky keqkuptim vjen sidomos nga ana e studentëve, të cilët nuk janë të inkurajuar të tregohen më këmbngulës ndaj profesorëve apo stafit administrativ në rast se ndjejnë se kërkesat e arsyeshme dhe legjitime të tyre nuk plotësohen. Në përditshmërinë e pakënaqësive dhe nevojave të papërmbushura, tejkalimi dhe neglizhimi i këtyre kërkesave kthehet në diçka normale nëpër të cilën mendohet se duhet të kalojë secili student.

Në drejtimin ku unë studioj mund të dëgjosh ankesa të pafundme nëpër korridoret e fakultetit, duke filluar prej pakënaqësive rreth ambienteve të punës, mungesës së librave, lëndëve të panevojshme, mosmarrëveshjeve me profesorët; pakënaqësi që ndonjëherë adresohen në vendin e tyre përkatës e ndonjëherë edhe jo. Ajo që më tërheq vëmendjen më se shumti në këtë mes, është se si përpjekjet tona si studentë për të ndërmarrë diçka konkrete, janë minimale në krahasim me paknaqësinë tonë të përgjithshme ndaj situatës. Se si pikërisht pas gjithë kësaj kohe, nuk kemi arritur të fitojmë një kulturë reagimi kritik dhe racional dhe se si nuk kemi qenë çdoherë të inkurajuar dhe të mirëpritur nga stafi universitar edhe kur është bërë një gjë e tillë.

Në rrjedhën e historisë, sidomos asaj të shekullit të kaluar, aktivizmi studentor ka vepruar si instrument me ndikim të lartë për ndryshimet sociale, politike e ekonomike. Lëvizje studentore si ato të viteve 1968-69 të cilat shpërthyen në vende të ndryshme të botës, i dhanë një frymë të re rregullimit politik e social; demonstratat e viteve të 80-ta të nisura nga studentët në Prishtinë krijuan efekte të paimagjinueshme në historinë e ish-Jugosllavisë; ndërsa sot aktivizmi i studentëve në Evropë për çështjet e mjedisit e në ShBA për çështjen e ndalimit të armëve ka marrë vëmendje maksimale në luftimin e këtyre dukurive. E them këtë për të vënë në pah se ndryshimet që burojnë nga vetë shoqëria e sidomos nga studentët janë ato më të qëndrueshmet dhe më domethënëset për shoqërinë. Megjithatë, në rastin e reformave në sistemin arsimor me fokus atë të lartë, nuk është domosdoshmërisht e nevojshme që iniciativa të tilla të mbledhin qindra apo mijëra studentë, e as që këto iniciativa të jenë në formën e protestave apo marshimeve, sepse në të shumtën e rasteve nuk ekziston një mobilizim i tillë. Është ndryshimi progresiv vetë brenda institucioneve që mund të rezultojë më i efektshëm në zbehjen e problemeve shqetësuese dhe përmirësimin e gjendjes. Kjo do të kërkonte përkushtim dhe vullnet të të gjithë akterëve në institucionet universitare sidomos studentëve për të kontribuar qoftë edhe në formë simbolike përmes bashkëpunimit dhe përkrahjes së njëri-tjetrit në evidentimin e problemeve ekzistuese. Pastaj, funksionalizim më serioz i organeve kompetente universitare për të trajtuar dhe zgjidhur me paanshmëri problemet e parashtruara nga ana e studentëve, në mënyrë që të stimulohet një bashkëpunim dhe komunikim efikas mes stafit universitar dhe studentëve. Ndërsa, profesorët janë ata të cilët përpos se duhet të jenë më vigjilentë ndaj kërkesave të studentëve dhe përmbushjes së tyre, duhet edhe të kërkojnë më shumë punë prej tyre duke u bazuar në praktikat e universiteteve evropiane të cilat nxisin mendimin kritik dhe vlerësimin e vazhdueshëm me qëllim të përmirësimit të performancës së studentëve.

Ese: Paradokset universitare

Krenare Rushiti

Konceptimi i arsimit të lartë si jetik për realizimin e qëllimeve si arritja e një grade shkencore dhe formimi i një karriere të suksesshme ka bërë që aplikimet e të rinjve për të qenë pjesë e Universitetit të Prishtinës (UP) të jenë me mijëra sosh. Përkundër kritikave ndaj këtij institucioni arsimor nga organizata të ndryshme në Kosovë, prapë vullneti dhe dëshira e shumicës së të rinjve është të jenë pjesë e UP-së. Kjo ndoshta për shkak të paragjykimeve se universitetet publike në përgjithësi janë më të rëndësishme për qasjen në tregun e punës pas diplomimit, apo se ato kanë kuadër më të kualifikuar. Mirëpo, këto paragjykime rreth UP-së nuk vlejnë kur e shohim cilësinë e bartësve privat të arsimit të lartë në Kosovë, që nëse i krahasojmë me UP-në e vërejmë që ky i fundit në disa departamente rangohet më poshtë se bartësit privatë të arsimit të lartë. Në Fakultetin Filozofik, Departamentin e Shkencës Politike aty ku studioj, mangësitë nuk i tejkalojnë përparësitë. Por për t’u përmirësuar duhet vënë në pah mangësitë që i ka: ligjërimi ,,autoritar” i profesorëve është i theksuar tek çdonjëri, pothuajse, interaktiviteti mes studentëve dhe profesorëve është i mangët pasi këta të fundit e zhvillojnë ligjëratën në formën e një monologu. Për shumë prej studentëve shpjegimi i tyre ndonjëherë është i pakuptueshëm, kjo sepse ata/ato duke u munduar të thjeshtësojnë temën e ndërlikojnë më shumë, ,,ligjërimi” i disa profesorëve duke lexuar slide-t, dhe disa duke na diktuar temën na ngjall nostalgjinë për shkollën fillore, duke na bërë skeptikë nëse jemi ende në atë nivel apo jemi duke vijuar arsimin e lartë. Njëri prej defekteve me të mëdha mbetet përsëritja e të njëjtit provim nga profesorët për çdo afat, ndërsa studentët kanë qasje në testet paraprake dhe kjo bën që shumica e tyre të fokusohen vetëm tek ai test, pa e konsultuar literaturën e përgjithshme. Karakteristikë e këtij fenomeni është se provimet e profesorëve gjenden fare lehtë në fotokopjet afër kampusit universitar, të cilët i posedojnë të gjitha materialet e lëndës.

Përveç mangësive ky department karakterizohet edhe me profesorë që kanë një bagazh të madh, përgatitja e tyre akademike nuk ndalet vetëm tek studimet doktorale, botimi në revista shkencore është i theksuar nga ana e tyre, po ashtu transparenca ndaj studentëve duke e lejuar studentin që në konsultime të shikojë gabimet e tij/saj dhe përgënjështrimi i rezultateve të provimit në raste të ndryshme.

Prej problemeve që e atakojnë në përgjithësi Universitetin e Prishtinës është blerja e diplomave nga studentët dhe paraqitja para profesorëve si punime autentike të tyre. Nga hulumtimet e ,,Organizatës Çohu” çmimi i një punimi të diplomës qëndron mes 250 euro e më shumë, e gjitha varet nga tema dhe niveli i studimeve. Tjetër problem që është i pranishëm pothuajse tek të gjitha fakultetet e UP-së është mungesa e literaturës. Pavarësisht se janë në dijeni për këtë mungesë profesorët i rradhisin në planprogramet e tyre librat që duhet t’i lexojnë studentët, të cilat ndonjëherë është e pamumdur të sigurohen, pasi librat nuk gjenden jo vetëm në bibliotekën e fakultetit por as në libraritë e vendit dhe as në shtëpitë botuese. Duke i parë këto probleme reagimet e studentëve lënë për të dëshiruar.

Ndoshta prej arsyeve të pasivitetit është ndarja e studentëve në organizata studentore të cilat e kanë synimin për pushtet pothuajse të njëjtë me partitë politike. Duke i lënë përgjegjësitë kryetarit të organizatës, anëtarët e saj presin nga ai/ajo inicimin e aktivitetit për çfarëdo çështje ndërsa nga anëtarët pritet vetëm të marrin pjesë. Por në mënyrë analoge kundërshtitë mes organizatave studentore janë të ngjashme me partitë politike. Sipas një raporti të Organizatës për Rritjen e Cilësisë në Arsim (ORCA), ,,Situata e aktivizmit studentor”, kundërshtitë mes organizatave studentore vërehen tek protestat kundër ish-rektorit Gashi në të cilat ,,ka qenë mjaft e dukshme që e vetmja gjë që i ka neutralizuar këto përçarje ishte përfshirja e shoqërisë civile në aksionet dhe organizimet e studentëve duke tërhequr numër më të madh të qytetarëve, që njëherësh ka ndikuar edhe në mbulueshmëri më të madhe mediatike”. Arsye tjetër pse ndodh pasiviteti i studentëve dhe heshtja e tyre karshi problemeve që i hasin është edhe frika nga ndëshkueshmëria nga ana e profesorëve për reagimet e tyre, duke menduar se mund t’iu ,,hakmerren” në notë ose provime për aktivizmin e tyre ose protestat e organizuara kundër tyre. Rrjedhimisht problemet e universitetit mbeten të hetohen dhe adresohen nga organizatat joqeveritare dhe shoqëria civile, por jo nga vetë personeli akademik dhe studentët.

Përveç mangësive UP ka përparësitë e tij, pasi vetëm me mangësi nuk do të funksiononte për dekada me radhë, por për t’u përmirësuar dhe për të qenë konkurrent me universitetet rajonale duhet hetuar defektet e sistemit, ndjekja e modelit të universiteteve perëndimore, shndërrimi i disavantazheve në avantazhe, ndryshimi i elitave drejtuese (rektorëve, dekanëve), pra mosqëndrimi në pushtet deri në pension, po ashtu moslejimi i dirigjimit të universitetit nga partitë politike. Për të përmirësuar cilësinë e arsimit të lartë në Kosovë nevojitet angazhimi më i madh i stafit akademik dhe studentëve në mënyrë që Kosova të jetë konkurrente me vendet e rajonit.

Sa i përket përmirësimeve që mund të bëhen do të thoja që: një ligjeratë të jetë e dobishme mjafton të jetë interaktive mes profesorëve dhe studentëve dhe në qendër të jenë gjithmonë këta të fundit; të ndodhë ndryshimi i pyetjeve të provimeve nga profesorët nëpër afate; të ketë pajisje me literaturë në biblioteka; të mos ketë pranim të studentëve në universitet në baza nepotizmi pasi kjo i dëmton ata duke ua bërë shprehi arritjen në karrierë në baza njoftësie e jo meritokracie; të mos ketë notim në baza preferenciale ndaj studentëve si dhe të ketë ndëshkime për plagjiaturë.

Capacity Building and Education for Stability and Integration in Kosovo and the Western Balkans

Arben Hajrullahu (Department of Political Science, UP)

 

Last December, a distinguished British-American scholar told me that his grandfather, who was a local politician in a small town in Briton and who did not have a deep knowledge about the global politics, was nevertheless know to everyone in that small town as an expert on world politics. He gained this reputation because he would often say “in the spring the Balkans will face conflict,” and he was almost always right.

I mention this story for two reasons: first, to reflect on the difficult history of this European region and, second, to show that often it is much easier to predict the future for this region than it is to explain recent or past developments. Here, I will try to keep the focus on the difficult part––I will try to explain why recent developments unfolded as they have. I argue that in order to create a sustainable peace and integrate the Balkans into the rest of Europe, there is a stark need for capacity building and education throughout the region.

The Western Balkan region has three chronic problems. First, none of the states that comprise the region have the capacity to function at a reasonable level. Second, there is little co-operation between these state and no realistic long-term strategies of how to build cooperation. Finally, the entire region continues to suffer economically and is in desperate need of reforms that create a sustainable economic and social base in each country.

GDP is a good first indicator to get an overall sense about the development stage of a country. Comparing GDP rates of the countries of the Western Balkans illustrates the diversity of the region and the disparity among neighboring countries. The highest GDP in the region is in Croatia, with more than 6,000 euro per capita per year, while the lowest GDP can be found in Kosovo, at about 1,000 euro per capita per year. Factoring in the informal economy, the real GDP should be something higher than the statistics indicate. Distinctions also arise when looking at the map in terms of where the countries of the region are regarding the EU-integration process. Two groups can be clearly identified: in the first group of candidate countries are Croatia, Turkey and the former Yugoslav Republic of Macedonia, while in group of potential candidates includes Albania, Bosnia and Herzegovina, Kosovo, Montenegro, and Serbia.

All of the Western Balkan countries would like to believe that EU membership is no longer a question of ‘if,’ but of ‘when.’ However, just as other member states, the countries of the Western Balkans will need to meet the same membership criteria before they can qualify. The membership criteria, which are often referred to as the ‘Copenhagen Criteria’ consist of:

  • stability of institutions, the rule of law, human rights and respect for and protection of minorities;
  • functioning market and competitive economy;
  • the ability to take on the obligations of the EU membership.

In an effort to support the integration process, both within these countries and in the region as a whole, the European Commission has planed to spend approximately 4 billion euros between 2007 and 2011. This funding, called the pre-accession instrument (IPA), and is by far the largest amount provided by the EU to any region in the world. However, the amount of foreseen support for the Western Balkans hardly seems sufficient when one considers that it is the equivalent to 30 euros per capita per year. EU enlargement experts argue that the EU should adapt its enlargement strategies so that they address the specific situation in the Western Balkans.
Because the countries of the Western Balkans have made little progress in recent years on EU integration, many experts argue that the EU should rethink its enlargement strategy. On the one hand, there is the argument that the conditional approach that brought Central European countries into the EU is not working in the Western Balkans. On the other hand, the European Union’s capacity to enlarge to include the Western Balkans seems to be exhausted. Additional barriers to enlargement continue to pop up, such as the amendment to the French Constitution requiring a national referendum to be held on any future EU expansion following that of Croatia. The good news for the Western Balkans may be that the French government has again initiated the procedures to change this rule introduced shortly before the unsuccessful referendum on the EU’s constitution. This provides yet another example of how much more complex the process has become since the last wave of enlargement, since it now depends on political developments within the EU as well. In other words, it seems as though the Western Balkan countries have missed the “easy train” to the EU.

In addition to EU support for the Western Balkans, support has been sent from other countries as well, including the US, Japan and Canada. For example, US aid for the region in the phase immediately following the conflicts in Bosnia and Herzegovina and Kosovo was much greater than other post-war countries throughout the world. This illustrates that the familiar claim that the Europeans are the payers and the Americans are the players in the Balkans is not entirely true. Experience shows that the combination of American hard power and European soft power has worked well in the Balkans. Europeans should also recognize that whenever something difficult had been done in the Balkans, it was done through US leadership. At the rhetorical level, the United States and the European Union have identified rule of law and democracy promotion as strategic priorities for transatlantic cooperation in the region. The two partners have recently cooperated closely in the Western Balkans on the final status of Kosovo.
I join the many scholars and policy makers who have underlined the need for multi-level cooperation and reconciliation in the region. However, I do not have a clear recipe for how cooperation could lead to sustainable results when regional actors do not create basic preconditions for successful cooperation, such as mutual recognition of states as equal partners. No example illustrates this more clearly than the relationship of Serbia and Kosovo, which shows how difficult is to achieve cooperation and reconciliation.

The lack of real accountability of both international and local authorities, and the arbitrary implementation of the rule of law has not helped the democratization process. Western Balkan countries are still weak states with ethnically divided societies. Instead of achieving democratic ownership, countries such Bosnia and Herzegovina or Kosovo remain international protectorates. Kosovo in particular is faced simultaneously with economic transition and a nation-building process, which pose huge political, social and economic challenges. Today, Kosovar society is at a turning point, hoping to move from this transitional phase to an open society.

Croatia, Macedonia, and Albania have achieved a much higher degree of political stability, with a clearer perspective. By contrast, Serbia seems paralyzed at the crossroads between two incompatible choices: 19th century ethno-nationalism and European integration. The Western Balkan region merits unlimited support for a stable future. The best support for the people living in Serbia is to recognize the independence of Kosovo. Sending unclear signals to the people living in the region would only be a further boon for nationalistic politicians. The political and economic future of the Western Balkans is primarily a matter of the EU integration process: the interventions in the Balkans during the 1990s will be justified only if all countries in the region, sooner rather than later, become EU and NATO member states.

Last February’s declaration of Kosovo’s independence, based on the, and its prompt recognition by many countries is closing a chapter of European history. Three guidelines led this process: first, the international community excluded the option of returning Kosovo to Serbian control, as it was before 1999 or changing Kosovo’s borders and would not allow Kosovo to form a union with neighbouring states. Thus, Kosovo has declared its sovereignty in coordination with the key players of the international state community and not in a unilateral manner. It would serve the interests of every state in the Western Balkan region to recognize the reality and to look forward to EU and NATO integration as key factors for stability in this region. This is the only way to achieve a win-win situation for all the countries of the region and for the international community involved in this region as well. Unfortunately, it is difficult to disregard the strong emotions that are the result of the region’s long history. But it is also important to realize that the emotional tone that has dominated politics in the Western Balkans is also the cause of the wars and conflicts there, and this cycle should be brought to an end.

Serbia’s plan to create a “functional partition of Kosovo” has been widely rejected by the international community, by the Kosovar authorities, and by the Kosovar people (including Kosovar Serbs), since it would create a situation of permanent tension and would create dysfunctional states. The Western Balkan countries need functional states and integrated societies. The only way to achieve this is by creating strong, representative and accountable governments. In Serbia, this means that politicians should spend their energy and resources on concrete, social problems such as the economy, education and infrastructure.

The most important element in creating cooperative and democratic societies the Western Balkans is education. Increased efforts to improve the quality of education would help local economies and contribute to stability and development. However, statistics show that education and research are two of the lowest priorities in the Western Balkans’ regional and domestic political agendas. As a result, many highly skilled people have left the region, which has contributed to what is known as brain-drain. If these societies are to create capable governments and achieve inter-regional cooperation and European integration, functional political elites are needed. Therefore, education plays the most important role in achieving integrated societies, cooperation and the important local ownership of the system. Countries with unstable and problematic transitions, such as in the Western Balkans, tend to become chronically dependent societies, and this offers neither a solution for the countries themselves nor for the international community which is trying to help them.

In 1991, the foreign minister of Luxembourg, Jacques Poos, proclaimed that “the hour of Europe has struck.” The implication was clear—the European Community had a moral responsibility to intervene in the Yugoslav crisis in order to prevent an escalation of the conflict. Europe’s difficulties in coping with the challenges posed by the disintegration of Yugoslavia were obvious for long time. Instead of preventive and solution-oriented actions, the EU has often acted only after conflicts were already underway. Today, the EU perspective of the Western Balkan countries continues to be problematic. Recent developments in the Western Balkan region (especially the independence of Kosovo) illustrate that the dissolution of Yugoslavia has finally ended. This offers the EU a second chance to take the initiative and seize the opportunities that it had missed before. The EU must find a way to speak with one voice on the Balkans and to offer a concrete roadmap for the region. Nothing less than full EU membership for the region would lead to a win-win situation for the countries in the region and the EU itself.

Simply put, the challenge of the Western Balkan countries in the twenty-first century is how to revive the state in order to provide good governance as a prerequisite for reconstruction and reconciliation of weak states and divided societies. EU integration and sustainable peace cannot be acheived in the Western Balkans without functional elites, and neither societies and nor education systems can be integrated without functional states.

07 July 2011